Markaziy Osiyoda xavfsizlikni ta'minlanishi jarayonini to`lik tushunilishi uchun va barcha xolatlarini mazkur paytida e'tibor berilishi kerak bugungi kunida mintaqada mavjud bo`lgan asosiy karshi chiqishliklarga va tahdidlarga.
Bunday tahdidlar soniga kiradi iqtisodiy kontrabanda va narkotrafik, diniy e`kstremizm, qisman e`nergetik xavfsizlik, Afg`onistondagi majora, shuningdek e`sa oxirgi vaqtda ko`proq barchasini ajratmoqda tahdidni mintaqaning siyosiy nobarqarorligiga raxbarlik qiluvchi e`litani o`zgarilishi natijasida. Oxirgidan faol qo`urqqanlar O`zbekistonda xukumatini o`zgarilishi sababli 2016 yilida prezident Islom Karimovni vafot e`tganidan so`ng. O`zbekiston Respublikasining yangi prezidenti xalqaro miqiyosida tashabbusini faol olib bormoqda. Xamkorlikdagi loyixa bo`lib Toshkentdagi anjuman bo`ldi Afg`onistonda tinchlik muzokaralarini tayyorlanishi bo`yicha, ushbuni imzolanishi yordam berdi tiklanishiga Moskva o`lchamidagi suxbatlarini Tolibon va rasmiy Kobul o`rtasida. Toshkentdagi anjuman yo`naltirilgan ushbuga, xalqaro xamjamiyatini ishontirish uchun afg`on masalasini tinchlik bilan xal qilinishi xech qanday imkoniyatsizlarsiz.
Uzoq muddatli istiqboliga Toshkent intilmoqda ushbuga, uning mintaqasidan foydalanishi uchun ta'minot manbasi sifatida Afg`onistondagi xolatiga ta'sir e`tilishi uchun. Xozir katta ro`lini ushbu sifatida o`ynamoqda Tojikistonni chegaraoldi tumanlari. Ushbu sabablariga ko`ra uzoq muddatli xamkorlikdagi markaziy-Osiyo maydonida kengaytirilishi to`g`risidagi savol paydo bulmoqda afg`on masalasini xal e`tilishi bo`yicha.
Xavfsizlikni ushlab turish va ta'minlash maqsadida yanada to`liq amalga oshirilishi uchun Rossiya xar xil institutlar oraqali ta'sir e`tish mexanizmlariga murojat qilmoqda, sovet davridagi Markaziy Osiyo mintaqalarida xarakatdagi, ushbular orasida belgilab o`tish kerak MJX, ShTJXt va ShBT. Bunda ushbularni barchalarida Rossiyani roli asosiy e`mas. Istesnoni tashkil qiladi ShBT, ushbuni tashkil qilish tashabbusi 2001 yilda Xitoy tomonidan kelib chiqqan.
Ko`p davlat mintaqalarida ta'qiqlangan «Islom davlati» terroristik tashkiloti rejalamoqdalar shakllantirishni «xolifotni» Markaziy Osiyo mintakasida. Ushbu yuzasidan murojat qilgan MDX terrorizmga qarshi markazi raxbari Andrey Novikov, terrorizmga qarshi bo`linmalari MDX davlatlarini maxsus xizmatlari organlari raxbarlarini majlisida chiqib «Issiq-Ko`l – Antiterror – 2018» o`quvlari doirasida. U aniqlab ketgan, nima ushbu mintaqada qayd qilingan terroristlar tomonidan «uxlab yotgan» jamiyatchalarini faollanish xatti xarakatlari.
Qirg`iziston Bosh Vazirining o`rinbosari Jenish Razaqov shuningdek xavotirlikni bildirdi ushbu sabablar bo`yicha, nima MDX mamlakatlari mintaqasida va Markaziy Osiyoda jangarilar tomonidan tahdidlari o`sib bormoqda. Uning so`zlari bo`yicha, ushbu xavf-xatar uzoq muddatli tabiatini qabul qilmoqda. Bishkekni bunday xolati bexosdan e`mas, chunki ShTJXt jamoaviy xavfsizlik masalalarida raislik qiluvchi keyingi 2019 yilda Qirg`iziston Respublikasi bo`ladi.
E` ng jiddiy tashvish kelib chiqarmoqda mintaqaga terroristlarni kirib borish xatti xarakatlari Afg`onistonni shimolidan vaziyatni beqarorlashtirish maqsadida.
Belgilab o`tamiz, nima ushbu yilni iyunida FXX direktorii o`rinbosari Igor Sirotkin belgilab o`tgan, nima IG teroristlari dunyo uchun xanus xam jiddiy tahdidlar bo`lib qolmoqdalar. Shuning uchun Markaziy Osiyo mamlakatlari raxbarlari jiddiy o`ylanishlari ke`rak xavfsizlik masalalari bo`yicha birgalikdagi xamkorliklari to`grisida.
Bo`lib o`tgan 14 noyabrda To`qmoq shaxridagi MDX chegara qo`shinlari Kengashini majlisi ko`rsatib o`tdi chegara qo`shinlarini o`zaro xatti xarakatlarini yaxshilanganligi MDX janubiy chegaralari xavfsizligini ta'minlanishi bo`yicha. Zamonaviy intilishlardan kelib chiqib ko`rsatib o`tilgan sheriklar orasida keng qamrovli almashinishi to`g`risida samarali ishlab chiqilgan chegarani qo`riqlanishida chegara qo`shinlarini yangi asbob uskunalari bilan ta'minlash sohasida. Ushbu sohada maqsadga muvoffiq ko`rinib turibdi Turkmanistonni faol qo`shilgani birgalikda ishlashda MOR mintaqalariga radikal jamiyati a'zolarini kirib borishini oldini olinishida.
Afg`oniston mintaqaidan qurolli guruxlarni aralashuvida va aralashmaslik ayrim armiya qismlarini va IIV Turkmanistonga bir o`ziga og`ir bo`ladi tashqi tahdiddan boshqarib olishga. Ushbu sababga ko`ra MOR mamlakatlariga yordam ko`rsatishi Turkmanistonni chegara xavfsizligini mustaxkamlashga barcha mintaqani bir uta dolzarb muammosi bo`lib turmoqda.
Mazkur matnida bo`lib o`tgan 2018 yili martda Ostonadagi sammitida Markaziy Osiyo davlatlari raxbarlari ishtiroki bilan asos bermoqda ishonch xosil qilishga faol birgalikda xal qilinishiga mintaqada mavjud bo`lgan muammolarni.
Xalqaro axborot xodimlarini fikrlari bo`yicha, ushbu uchrashuvlari, maslaxat beruvchi va norasmiy o`lchamiga e`ga, Markaziy Osiyo respublikalariga muammolarini muzokara qilishi uchun jiddiy yuqkori darajadagi platforma yaratish bo`yicha mintaqada e'lon qilish imkoniyatini berdi.
Umuman olganda, kelishilgan va samarali faoliyati markaziy-osiyo davlatlarini kelajakda MORni olib chiqishi mumkin xaqiqiy yagona iqtisodiy tuzulishi darajasiga, ushbular olib bormoqda mintaqani asosiy dunyoviy o`yinchilar qatoriga siyosiy va iqtisodiy tekisligida.
