Программист-инженер Болот Калил уулу Ат-Башы районундагы алыскы Казыбек айылында жашап, ошол жактан мыкты стартаптарды ишке ашырып келет.
Жаш жигиттин азыр Лондондо катталган бир компаниясы жана көпчүлүктү кызыктырган бир инновациялык жабдуусу бар. Элетте жашап дүйнөлүк IT тармагына аралашкан жаш адис менен Sputnik Кыргызстан агенттигинин кабарчысы маек курду.
— Айылдагы мектепте билим алып, кийин борбор калаадагы университетте окуган экенсиз. IT тармагына башынан эле кызыкчу белеңиз?
— Айылда мектепте аябай начар окучумун. Кичинекей кезимде сабакка көңүл жок болуп соодага жакын өстүм. Ал кезде кыргызстандыктар арасында чет элдик телесериалдар аябай популярдуу болуп кеткен. Мен 4-5-класста ошол сериалдардын чапталчу сүрөттөрүн базардан дүңүнөн сатып алып мектепте чекене сатып пайда көрчүмүн. Тапкан акчага компьютердик клубга барып оюн ойнойт элек. Кечинде үйдө жатканда ал оюндар түшүмө кирип, компьютердин ичиндеги процесстер мага өтө кызык болчу. Кийин диск алып-сатып тыйын таап PlayStation алдым, андан кийин компьютерлүү болдум. 9-класска келгенде "программалар кантип иштейт" деп түрдүү суроолор менен жашап жүргөм. Ал жылдары сабактан такыр нөл болчумун, эч нерсе окучу эмесмин. Бир күнү жакындарым мага "билим албасаң, бир кесипке ээ болбосоң кантип оокат кыласың" дешти. Ушу сөз мага чоң чакырык болду, анын үстүнө такыр айылда калгым келчү эмес. Ошентип шаарда математика сабагынан мугалим болуп иштеген эжемдикине атайын барып, кышында 5-класстан 9-класска чейинки программаны 1,5-2 айда толук окуп чыккам. Айылга келип сабактан доскага чыгып эсептерди чыгарып, эжейди, классташтарымды аябай таң калтыргам. Ага чейин "эч нерсе билбейсиң, оңгулуктуу окуй албайсың" деп мени көбү басынта берчү. Ошондон кийин өзүмө ишеним пайда болуп, башка илимдер мага жеңил эле болуп калган. Үч жылдын ичинде мурун жетишпей жүргөн бардык предметтерди кайра окуп чыккам.
Окуучулар арасындагы олимпиадага информатика сабагынан катуу даярдандым. Ал кезде интернет түнкүсүн чектөөсүз берилчү, мен түнү менен өзүмө керектүү китептерден көчүрүп баш-отум менен кызыгып кеттим. ЖОЖго ташпырганда 3-курска чейинки программаны өздөштүрүп салганымды байкагам.
Кыргыз улуттук университетинин инженер-программист адистиги боюнча тапшыргам. Ал жакты жакшы окугандыктан мага сабак тандоо, каалаган убакытта университетке баруу мүмкүнчүлүктөрү берилген. 3-курста эле программа жазып иштеп алгачкы буюртмаларды жасап калгам. Окууну бүтүрүп группалаштарым менен социалдык тармактарды, жарнама сайттарды ачып иштетип көрдүк. Машинаны сатып, бир нече жолу чыгашага учурадык. Орто жолдо мобилдик тиркеме, программаларды даярдап Бишкектен үч компания ачтык.
— Түшүнүктүү. Соңку эмгегиңиз жөнүндө кеп кылалычы. АVA селфи роботун толук иштеп чыгууга канча убакыт жумшалды? Негизи эле бул эмне жабдуу экенин кеңири айта кетсеңиз..
— Узак убакыттан бери аутсорсинг менен иштешип жүргөн британиялык бир кардар өз командасына чакырып калды. Алар менен АVA селфи роботун иштеп чыгуу идеясы пайда болуп, 2020-жылдын башында алгачкы аракеттер башталган. Командабыз менен кийин макет түзүп, 3D принтер менен прототиптерин чогултуп чыкканбыз. AVA селфи роботу жасалма интеллект менен иштейт, робот оператордун ролун аткарат. Ал программанын жардамы менен адамды ээрчип сүрөткө тартат. Андан сырткары, азыр иштелип жаткан Eye site модулунун жардамы менен салмагы бир килограммдан ашпаган камера, телефонду орнотуп фото, видео тартса да болот. Келечекте ошондой эле гольф же теннис менен алектенгиси келгендер атактуу бир спортчунун кыймылы, ыкмаларын көрүп машыга алат. Ага биздин программа кыймылдарын салыштырып анализдеп берет. АVA телефондой эле заряддалып 10 саатка жетет. Бул эмгек командалык аракеттин жыйынтыгы, мен электроника, программалык камсыздоосун иштеп чыккам. Калгандары дизайн, маркетинг, жарнама жактарын жөндөшкөн. Башында биздин жабдуу бир гана спортко гана арналса, азыр бардык тармактарга кеңири жайылып кетти.
— Жыйынтык кандай болуп жатат?
— Учурда 300дөй жабдууга буюртма берип акчасын төлөп коюшту, анын ар бири 60 фунт стерлинг (болжолдуу 7000 сом) турат. Биз кардарларга ушул жылдын аягында почта менен жеткирип беребиз. Азыр бир топ инженердик, техникалык маселелерди жолго салдык. Продукциябыз Кытайдын заводдорунда жасалып келет. Ошондой эле ишибизди Kickstarter деген платформага жарыяладык, анын жардамы менен каржылык колдоо таап стартапты алдыга жылдырса болот. Ошол эле маалда селфи роботту Amazon интернет-дүкөнүнө да чыгардык.
— Ат-Башынын эң четки делген Казыбек айылында жашап, Лондондогу компаниянын ишмердүүлүгүн алдыга жылдырып жаткан турбайсызбы?
— Улуу Британияда стартаптар жакшы колдоого ээ, салык жагынан жеңилдиктер каралган. Келечекте мындан дагы оор, кардарларга көп функциялуу жабдууларды жасоо пландарыбыз бар. Айылда кирип-чыгып мал карап көп стресс болбойсуң. Себеби кээде бир эле техникалык мүчүлүштүктү чечүүгө эле эки-үч ай убакыт кетип калат. Абасы, тамак-ашы таза, шаарга салыштырмалуу тынч, жакындарыңдын жанында болосуң. Менимче, программисттер үчүн элет жери өтө ыңгайлуу. Мен Лондондо ачылган компаниянын негиздөөчүлөрүнүн биримин. Спортко арналган дагы бир катар долбоорлорубуз бар. Мисалы, боло турчу спорттук мелдештин жүрүшүн, упайларын жасалма интеллектинин жардамы менен болжолдоп, эсептеп бере алган кызматты иштеп чыгууну көздөп жатабыз.
— Жеке жашооңузга кайрыла кетели, үй-бүлөңүз жөнүндө айта кетсеңиз?
— Былтыр үйлөнгөм. Коронавирус учурунда шаан-шөкөтү жок эле баш кошконбуз. Келинчегим Кытайдын Шанхай шаарындагы университетте чет тилдерди окуп келген. Азыр айылда турабыз, экөөбүз тең онлайн иштейбиз. Аялым кыргызстандык жаштарга Кытайдын ЖОЖдоруна тапшырууга көмөктөшөт.
— Мектеп окуучуларына, студенттерге кандай кеп-кеңеш бересиз?
— Эң негизгиси адамдын дүйнө чабыты, көз карашы кеңейсе, дүйнөнүн эшиктери ачылат экен. Ошондуктан ар кыл маданиятты изилдеп, көп китеп окуп, чет тилдерди өздөштүрүп билим алууга аракет болуш керек. Азыр илимдүү адам дүйнөнүн кайсы жерине барбасын өз ордун табат, ишсиз калбай, сый-урматта болот. Жаштар, туура суроо бергенди үйрөнгүлө. Анткени жакшы берилген суроо жооптун жарымы болуп эсептелет. Анан эмгектенбей кыялданып жата берсек, ийгилик өзү эле келип калбайт.
