Бир катар ЖМКлар өз журналисттеринин көлөкөсүнөн коркуп, Идлибде операциянын башталышын жарыялоого шашышты. Чындыгында, Сирия майдандары азыр тынч, ал тургай шектүү тынч деп айтууга болот, анткен менен маалыматтык согуш куралдары токтоосуз “ок атып” жатышат. Бул жерден орчундуу суроо туулат: эмне үчүн Башар Асад созуп жатат?
Бир катар божомолдор менен “жалган башталышка” карабай, акыркы үч күн ичинде Сириянын бардык майдандарында тынчтык орноду, бул жергиликтүү чендер боюнча майда, бирок саясий жактан көрүнүктүү окуяларга назар бурду.
Батыш ЖМКлары Башар Асаддын химиялык чабуулун даярдоо боюнча тезисти кепшөөнү улантышууда. Чамасы, мында анын максаты – өзүнө өрт чакыруу. Бул Скрипалдарга окшош: эмне деп айтса да, кандай фактылар менен логикалык далилдер көрсөтүлсө да, эч нерсе. Бул өз кезегинде “тарыхтын аягы”: дүйнө бөлүктөрүнүн ортосундагы тынч байланыш токтоп калды, диалог жок жана күтүлбөйт.
Бул көз караштан алганда, Франция менен Германияда өзү айыбын ачуу сеанстары өтө эле кызыктуу. Мисалы, Парижде алар Идлибдеги аскердик операцияга гуманитардык себептерден эмес, согушкерлер жашаган жерине, анын ичинде Францияга барат деген ойдон улам каршылык көрсөтүп жатканын мойнуна алды. Бул түшүнүктүү жана жок дегенде логикалык жактан негизделген көз караш.
Ошол эле Германия, мисалы, “химиялык куралды колдонгондон кийин” сириялык объект боюнча сокку урууда өз катышуусун сунуштап, “Идлибдеги адамдарды куткарууга” жана “кандуу мончого” дагы деле жашынып жатат. Бул сөздөр бардык европалык тилдерге, анын ичинде, голланд жана дат тилдерине көчтү, ошондой эле Батыш Европанын ЖМКлары Түркия президентинин билдирүүсүнөн кийин кеңири колдонулуп келет. Ал тургай, Саксония окуяларынан кийин Ангела Меркель саясий сылыктык мыйзамдарынан кесип өтүүгө жана: биз (француздар, немистер, голланддыктар, бельгиялыктар) “Идлиб коругун” баштапкы абалында сактап калууга умтулабыз, анткени биз өзүбүз үчүн коркобуз, анткени өзүбүз Европага граната менен жол ачып бердик деп мойнуна ала албай келет.
Муну менен катар, Франция акырындык менен эгемен Сириянын аймагынан орун алууну улантууда. Дейр-эз-Зор провинциясында Евфраттан чыгышка карай Хаджин шаарынын түндүк-батышында 20 чакырым жерде жайгашкан Аль-Джурди Шарки айылынын чет жакасында француз бөлүмдөрү базасын жабдууга киришти. Расмий түрдө бул база америкалык коалицияга таандык болот, бирок француздарды “биринчи окуучу болуу үчүн” эч ким мажбурлаган эмес.
Дейр-эз-Зор провинциянын өзүндө коалиция жана күрттөр акыркы күндөрү аскердик иш-аракеттерди жүргүзө элек. Мындан тышкары, америкалыктар менен күрт союздаштары Евфраттын чыгышында аймакты ислам мамлекетинен тазалоо максатында “Жазир бороону” операциясын бир жылдан бери жүргүзгөнгө карабай, олуттуу жыйынтык берген жок.
Акыркы убактарда күрттөр өз күчтөрүн этникалык аймактардан тыш жерлерде топтоп жатат, анткени уруулаштары Сириянын араб райондоруна милицияны көчүрө алган, ал эми Идлиб жана Евфраттын чыгыш аймактарын тазалоого абдан катышкысы келет. Натыйжада, алар бир жумадан бери Раккадагы арабдар менен бедуиндерди, ошондой эле анын айланасындагы чөлдү күчтөп тартып алууну жүргүзүп жатат, бул жергиликтүү калк менен кагылышууга алып келүүдө.
Атап айтканда, акыркы эки күндө күрттөр Ракка провинциясынын батышындагы Айн-Исса шаарынын айланасын курчоого алууна уюштуруушууда. Алардын максаты – жаштар, кийин аларды машыгуу лагерлерине мажбурлап жөнөтүшөт.
Идлибдин өзүндө сентябрдан тартып акыркы эки күн абдан тынч болду: топтошкон артиллериялык аткылоолор менен согушкерлерге каршы сириялык аба күчтөрүнүн чабуулу болгон жок. Орусиялык аба космостук күчтөр да иштеген жок. Бул сүйлөшүүлөрдү дагы эле жүргүзүүгө мүмкүн болгон согушкерлердин айрым тобунун сүйлөшүүлөрүн күчөтүү менен байланышкан.
Ошол эле учурда түрк тарап Идлибдеги Чыгыш Гута үлгүсү боюнча эркин Сирия армиясынын калдыктарына (башкача айтканда, “орточо”) бийликти өткөрүп берүүнү талап кылууну улантууда. Эске сала кетсек, ал жакта жарандык бийлик оппозициялык топто оор курал-жарактарды тапшыруу шарты менен Дамасктын башкаруусу астында калды. Абдан көйгөйлүү калктуу жерлерде ушул тартиптин сакталуусун Орусиянын аскердик полициясы көзөмөлдөйт. Анкара жок дегенде Идлиб провинциясынын бир бөлүгүндөгү окшош контролдук функциялар түрк армиясына өтөт деп болжолдоп жатат. Бул Дамаск үчүн такыр ылайыксыз – Сирия өкмөтү түрк аскерлерин өз аймагына чакырган эмес.
“Орточолордун” калдыктары – бул бир учурда сириялыктар менен элдештирүү боюнча орусиялык борборго курал-жарактарды берүү жөнүндө сүйлөшүүлөрдүн субъекти жана Анкара тараптын басымынын объекти. Түрктөр бир аз картаны бурмалаган типтүү Жакынкы Чыгыш сүйлөшүү оюну башталды. Кээ бир жихад булактары өкмөт күчтөрүнүн чабуул операциясы башталган учурда түркмөндөргө жана Идлибдеги кээ бир түрк багытындагы топторго курал-жарактарды берүүнү убада кылышканын айтышат. Ал ортодо Хатай провинциясына түрк танктары менен бронетранспортёрлордун келүүсү уланууда.
Алеппо жана Хама шаарларына каршы чабуулга жихадчылардын даярданып жатканы тууралуу билдирүү азырынча тастыктала элек, бирок баардык нерсе болушу мүмкүн. Күмөн бир гана практикалык суроону жаратат. “Коруктун” чыгышындагы жихадчылар майдандын сырткы периметрин кармап турушат, ал эми оорукта бардык кызыктар тараптар сүйлөшүүлөрдү жүргүзүп жаткан дал ошол “орточо” жайгашкан. Ушундай туруксуз тыл менен карышылаштык артыкчылыктуу күчтөрүнө кол салуу таң каларлык, бирок биз туулгандан бери расмий логика эмне экенин билбеген адамдар менен иш алып баруудабыз.
Дагы бир кызыктуу жайдай Латаминанын түштүгүндөгү Хамага болжолдуу чабуул жасоого мүмкүн болгон жердеги кырдаал андан да кызыктуу. Ал жакта бүткүл Аль-Габ өрөөнү сыяктуу жихаддык майданды Россия Федерациянын Аба коргоо күчтөрү менен болгон өз ара мамиледе бай тажрыйбасы бар аталган Джейш аль-Изза (“Даңк армиясы”) кармап турат.
Сириядагы операцияларга катышкан орусиялык АКК биринчи күнүндө эле Латаминдеги “Джейш-Аль-Иззанын” штабы менен кампаларын аба чабуулу аркылуу жок кылган.
Башкача айтканда, дал ушул топ Сирия аймагында Орусиянын АККнын биринчи максаты болгон, анткени негизги майданды турукташтыруу жана Хамага жихатчылардын чабуулун токтотуу керек эле. Натыйжада, 2016-жылдын сентябрь айында алар өтө ылдый учкан “Газель” тик учагын (Францияда чыгарылган, бирок Орусиянын АККы колдонот) атып түшүрдү. Тик учактын эсебин алуу үчүн, бир жылдан ашык кууп жүрүп, 2017-жылдын ноябрь айында танка каршы ракеталык комплекстин оператору Хамдо Ахмад аль-Хаммуд Хасрая айылында ошол жерде жайгашкан траншеяга түз кулаган ракетанын соккусунан улам акыры жок кылынды.
Мындан кийин «Джейш Аль-Изза» тез арада «Жамаат ан-Нусрага” кошулуп кеткен. Ал аймактагы салыштырмалуу күчтүү оюнчу эле. Натыйжада Хмеймимдеги орусиялык базага учкучу жок учактары менен чабуул жасашкан. Ооба, дал ушул адамдар негизинен Хмеймимдеги чабуулдарга жооптуу. Эми азыр алар Хамага чабуул жасоого даярдануудан көрө, жанын сактап калуу тууралуу ойлогону жакшы болот.
