Бул жай бүткүл Кыргызстан үчүн кургак болуп чыкты. Бирок суунун аздыгынын кесепети көбүнчө Чүй облусунда сезилет. Эми Чүй өрөөнүнүн бүт аймагын тигил же бул экологиялык кырсыктын жана экоциддин зонасы катары кароого болот.
Ошентип, адистердин айтымында, "Спартак" суу сактагычында "жакшы убакта" эң көп балыктын түрлөрү Чүй облусунда жана жалпысынан Кыргызстанда табылган. Жалпысынан бул жерде 25 түрү табылган, алардын арасында көксерке, крест балыгы, чебак, маринка, алабуга, жыландын башы, күмүш сазан, сазан, осман, форель, элеотрис, штанга. Алардын эң чоңу - сом балыгы. Алардын биринин суу сактагычка түшкөн салмагы 90 кг жеткен. Ал эми эң кичинеси - кичинекей элеотрис балыгы, чоң кишинин өлчөмү араң 5 сантиметрге жетет. Эми тигил же бул даражада өлүм дээрлик бардык түрдүн курамына таасирин тийгизди.
АДАБИЯТ: Чүй өрөөнүнүн фаунасы батыш Теңир-Тоо зоогеографиялык аймагына кирет. Адистердин айтымында, бул жерде омурткалуу жаныбарлардын 300дөн ашык түрү жашаган. балыктын 15тен ашык түрү, канаттуулардын 280ге жакын түрү, сүт эмүүчүлөрдүн 50 түрү. Чуй өрөөнүнүн жыш отурукташкан түздүктөрү негизинен өнүккөн, табигый ландшафт абдан өзгөргөн, ошондуктан жыл сайын жаныбарлардын саны азайып баратат. 19-кылымдын аягында камыштын калыңдыгынан Чуй өрөөнүндө жолборстор, жапайы камандар жана башкалар табылган.Мындан 40-45 жыл мурун жашаган кичинекей бакал, бакал, кара тору жана кран бүгүнкү күндө кездешпейт. Мурда суу сактагычтардын жээгиндеги жана саздак жерлердеги камыш токойлорунда өрдөк, каз, терн, чардак, чумкуу, Лейлек, канат ж.б.
Ушундай эле абал үчүнчү Ала-Арчинский суу сактагычында да бар, ал жерде суу нөлгө чейин түшүрүлгөн, натыйжада өлгөн балыктардын ири өлчөмү жатып, чирип кетет. Окуянын видеосу социалдык тармактарга жарыяланган. Жергиликтүү балыкчылар миңдеген адамдардын жер бетине калкып чыкканына күбө болушту. "Бир нече күн мурун, мен таң эрте келип, коркунучтуу сүрөттү көрдүм", - деди алардын бири, - көлдүн үстүнкү бетин калкып жүргөн өлүк балыктар ээлеп алган. Чоң суу сактагычтын ордуна жүздөгөн килограмм өлгөн балыктар калкып турган кичинекей дарыя калды.
Чуй өрөөнүнүн суу сактагычтарындагы балыктардын өлүмү суунун бөлүнүшүнөн гана эмес. Каналдардагы балыктар катуу ысыктан, шамалдын жоктугунан жана сууда кычкылтектин жоктугунан өлүшөт. Бул башка нерселер менен катар төмөнкү микрофлоранын өсүшүнө байланыштуу - балыкка тиешелүү кычкылтекти сиңирип алган балык үчүн жегиси келбеген өсүмдүк. Каналдардагы суу 21 градуста 26 градустан ашык ысыйт, ошондуктан активдүү балырлар гүлдөп жатат. Күндүзү алар фотосинтез процессинде кычкылтекти өндүрүшөт, ал эми түнкүсүн аны керектеп, күн сайын кычкылтектин жетишсиздигин пайда кылышат.
Кырдаал мөңгүлүү эриген суунун жоктугу менен эле эмес, болгон тартыштыктын шартында өзгөчө байкала баштаган ири жоготуулар менен да татаалдашууда. Сууну сугат максатында пайдалануу дарыянын фаунасына терс таасирин тийгизет: чакан дарыялар, жай мезгилинде дыйканчылык зонасындагы Чүй өрөөнү дээрлик суусуз калат. Чоң каналдардын агымын жөнгө салуунун жана суу сактагычтардан суунун массалык түрдө агып чыгышынын натыйжасында, суу каптаган жерлердин деградациясы пайда болот, саздар соолуп калат, токойлордун калыңдыгы жоголот, дарыялар менен суу сактагычтардын бардык биоартүрдүүлүгүнүн толук кыйрашы жана өлүмү жүрүп жатат. . Тонналаган балыктар кырылат, жерде -сууда жашоочулар жоголот, келгин канаттуулар уяларынан учуп кетишет.
Жана бул суу сактагычтар жана суу каптаган аймак салттуу түрдө көптөгөн суу канаттуулары миграция жана кыштоо учурунда эс алуучу жана азыктандыруучу жай катары кызмат кылат. Табиятка канчалык чоң зыян келтирилээрин бирден ашык адис айта албайт. Суу сактагычтардагы сууда сүзүүчү канаттуулардын санына мониторинг жүзүндө жүргүзүлгөн эмес.
Дарыялар тайыз, суу сактагычтар толтурулган эмес, Кыргызстан суунун бир бөлүгүн коңшулары - Өзбекстан менен Казакстанга агызууга мажбур, алар да кургакчылыкты баштан кечирүүдө. Кыргызские фермеры недовольны этим фактом, еще в начале июня около трехсот фермеров из Жаны-Жерского, Жаны-Пахтинского, Нижне-Чуйского и Камышановского айыл окмоту на митинге жаловались, что из 100 тысяч засеянных гектаров высохли около 7 тыс, некоторые фермеры прогнозируют полную потерю урожая ушул жылы. Суунун жоктугу, жаңыланууга муктаж болгон сугат каналдарынын эскилиги менен бирге, кээ бир талаалар тез куурап калышына себеп болууда. Алар республиканын бийлиги Казакстан менен Өзбекстанга суу чыгарып жатканына да нааразы болушту.
Суунун аздыгы, адистердин айтымында, мезгилдик жана циклдик көрүнүш. Эгерде мамлекет бүгүнкү күндө болуп жаткан нерселерден жыйынтык чыгарбаса, анда бир аздан кийин ал социалдык кесепеттерин баалоо кыйын болгон көйгөйгө кайрадан туш болууга аргасыз болот. Топурактын кургакчылыгы, чаң бороон, топурактын эрозиясы жана деградациясы, түшүмдүүлүктүн төмөндөшү, биоартүрдүүлүктүн жоголушу. Андан кийин ресурстар, конфликттер, миграция, экологиялык качкындар үчүн катуу атаандаштыкты күтүү керек...
